Tam da görmek istediğimiz hareketler

Ege Doğaç Erdoğan – İki dünya şampiyonunu (Almanya ve İspanya) mucizevi bir halde devirerek küme birincisi olarak son 16’ya kalan Japonya, yalnızca alanda değil, tribünlerde de şaşırtmaya devam ediyor. Açılış maçında kendi ekipleri oynamıyor olmasına karşın, maçtan sonra stadyumu temizlemeye koyulan Japon futbolseverler, Katar ve dünya kamuoyu tarafından takdir görmüştü…

Yenildikleri maçlar sonrasında bile bu alışkanlıklarını sürdüren Japonların stadyum temizlerken çekilen imajları, artık “Dünya Kupası klasikleri” listesinde yerini almış durumda. Çünkü yalnızca taraftarların değil, Japon futbolcuların bile yedek kulübesine kadar temizlediği, Katarlı paklık görevlilerine kuğu formunda origamiler eşliğinde teşekkür notu bıraktıları da konuşuluyor her platformda. Üstelik Japon taraftarların bu hoş hareketi, daha evvelki Dünya Kupası turnuvalarında da gündeme gelmişti. Pekala, Japonların bu geleneğinin altında yatan sosyolojik sebepler neler? Gelin biraz bunu irdeleyelim.

Bir dünya görüşü

Dünyanın hayranlıkla izlediği ve övgü dolu sözlerle haberleştirdiği bu Japon geleneğinin temelinde yatan kültür, aslında olumsuz yanlarıyla da toplum ve bireyleri etkileyebiliyor. Japon kültürü, Batı’nın tam bilakis, kolektivist bir anlayışa dayanır. Bireyi temel alan liberalizm ideolojisinden çok toplumu öne koyan konformist hayat görüşüne sahip bir ülkeden bahsediyoruz.

‘Sorgusuz itaat’

2017 yılında bir lise öğrencisinin açtığı dava, İngiliz basınında yer bulmuştu… 18 yaşındaki bir Japon kız öğrenci, okul idaresi saçını siyaha boyamaya zorlandığı için saçında ve baş derisinde yaralar oluştuğunu tez ediyordu. Japonya’da saçınızın doğal renginin siyah olmadığını bebeklik fotoğraflarıyla kanıtlamadığınız sürece öbür bir renk saçla okula gitmeniz mümkün değil.

Bu manada, küçük yaştan itibaren geleneklere, toplumun kurallarına “sorgusuz itaat” kültürüyle yetişen Japonların, ferdî özgürlüklerden yoksun kaldığı söylenebilir. 1868 – 1912 yılları ortası İmparator Meiji’nin gerçekleştirdiği ihtilal niteliğindeki değişimler, Japonya’yı çağdaş dünyaya yakınlaştırsa da, hala Japon toplumunun DNA’sında Meiji periyodu öncesinin alışkanlıkları yerini koruyor.

Bu şekil disiplinli bir eğitim sisteminin olumsuz olduğu kadar olumlu yanları da yok değil. “Faydacılık” (Utilitarianism) anlayışına nazaran, azamî sayıda kişi için azamî menfaat elde etmenin yolu, toplumsal dayanışmadan geçmekte. Buna uygun biçimde hayat üslubunu benimsemiş bireyler ise tıpkı son günlerde olduğu üzere, stadyum paklığı üslubu toplumun geneline fayda sağlayacak hareketleri ifa etmekten geri kalmaz.

Tabii konformist bilince sahip bireylerin oluşturduğu bir toplumda “free rider” (beleşçilik) sorunu de taban düzeyde kalıyor. Çünkü diğerlerinin yaptıklarından “emek harcamadan yararlanma” fikri akla dahi gelmez. Eğitim düzeyi düşük toplumlarda çağdışı kalmış geleneklere körü körüne bağlı kalmakla, Japonya üzere olağanüstü yüksek eğitim düzeyine sahip toplumlarda rasyonel niyetin kılavuzluk ettiği normlara bağlı kalmak çok farklıdır. Münasebetiyle paklığa bu açıdan bakıp, Japonları takdir etmemek elbette mümkün değil. Ayrıyeten bir Katarlı fenomenin çektiği görüntüde, “Neden burayı temizliyorsunuz?” sorusuna karşılık “Biz Japonlar, gittiğimiz yerleri sahipleniriz, oralara hürmet duyarız” karşılığını vermesi de bir öteki farklı istikametti kuşkusuz… Temelinde yatan ne olursa olsun, ardımızı temizlememiz gerektiğini dünyaya her 4 yılda bir öğreten Japonlara minnettar kalmalıyız.

Tsubasa bile bencil değildi!

2012 yılında Kulüpler Dünya Kupası için Japonya’ya giden İspanyol futbolcu Fernando Torres, kendisini futbola başlamaya iten sebebin bir Japon çizgi sineması olduğunu söylemişti. Ülkemizde “Küçük Golcü” ismiyle yayınlanan “Kaptan Tsubasa” belki de milyonlarca çocuğa futbol aşkı aşılayan bir Japon mangasıdır (çizgi roman). Tsubasa takım oyununa çok değer verirken, rakibi Hygua ise  egoist oynadığı için daima eleştirilir. Çizgi sinemalarda bile bireycilikten çok toplumcu anlayış işlenmiştir.

İmparatora olan bağlılık!

Meiji onarımı olarak tarihte yer alan çağdaşlaşma atağı Japonya’yı feodal yapıdan değerli ölçüde kurtarmış olsa dahi imparatora olan bağlılıkları tartışılmaz düzeydedir. Japonların konformist zihin yapısının  en çarpıcı örneklerinden biri 2. Dünya Savaşı sırasında misyon yapan kamikaze pilotlarıdır. Canını hiçe sayarak düşman gemilerine uçağını çarparak ziyan vermeyi amaçlayan kamikaze akınları, ABD donanmasını şoke etmiştir. Japonca’da “teslim olma” tabiri olmadığı için son Japon askeri ölene dek savaşa devam edecekleri korkusu müttefikleri sarmıştır.